Przeciętny przyjaciel kotów nie musi oczywiście znać rodowodu swojego pupila. Czasem jest to wręcz niemożliwe, ponieważ zdolne do rozrodu kotki wychodzące po prostu wracają, któregoś pięknego dnia zmęczone, ale szczęśliwe po skutecznym zabiegu zapłodnienia, a ich opiekunowie zupełnie nie wiedzą ani, z którymi okolicznymi kocurami „urzędowały”, ani ilu tych amantów było. Jednak dla ludzi zajmujących się nie tylko chowem, ale i hodowlą kotów cała procedura ma zgoła inne, a jednocześnie istotne znaczenie.

W takim przypadku niezbędne są również podstawowe wiadomości z dziedziny zootechniki i genetyki, aby możliwe było dokonanie świadomej selekcji i uzyskanie zwierząt najbardziej podobnych do określonego wzorca. Kojarzenie zwierząt należących do tej samej rasy nazywa się hodowlą (w czystości rasy).
Dzięki temu uzyskuje się potomstwo o cechach z góry przewidzianych, które są utrwalone jednolitym pochodzeniem, natomiast krzyżowanie przedstawicieli różnych ras ma na celu tworzenie nowych lub ulepszanie wzorców pierwotnych, jak również zwiększanie puli genetycznej.

Koty pospolite, dachowce (koty nierasowe) nie mają ustabilizowanych cech. Kojarzone między sobą dają potomstwo niepodobne jedno do drugiego ani do żadnego z rodziców. Przystępują zwykle do kopulacji bez ingerencji człowieka, a jedynym stosowanym kryterium selekcji jest pozostawienie spośród urodzonych sztuk jednego lub dwóch kociąt, które na oko wydają się najładniejsze. A przecież wybór osobników do dalszego rozmnażania jest jednym z najważniejszych czynników utrwalania cech dziedzicznych i odgrywa podstawową rolę w ulepszaniu istniejących i tworzeniu nowych ras.

Podstawą selekcji jest wszechstronna ocena zarówno kota, jak i kotki z uwzględnieniem warunków w jakich są hodowane. Filarem doboru powinna być ocena kotów pod kątem cech dziedzicznie utrwalonych, a więc przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Zachowaniu obiektywizmu hodowcy w doborze zwierząt służą oceny wystawiane przez sędziów w trakcie organizowanych przez związki felinologiczne wystaw kotów rasowych, co jest skrupulatnie odnotowywane w dokumentacjach związkowych i rodowodach.

Nowe rasy powstają również bez ingerencji człowieka w wyniku mutacji (zmiany dziedzicznej, która polega na wystąpieniu jakiejś cechy w odmiennej postaci, albo całkiem nowej cechy, której nie posiadali rodzice ani dalsi przodkowie). Jako przykłady mogą tu posłużyć koty zwisłouche, koty devon rex i cornish rex i nagie.
O pochodzeniu każdej z prowadzonych przez nas ras kotów opowiadamy opisach ras.

Cechy zwierząt odbiegających swym wyglądem od rodziców można utrwalić przez kojarzenie ich z osobnikami o podobnych cechach i w ten sposób utworzyć nową rasę.

Dopuszczanie

Podstawowe wiadomości z zakresu fizjologii rozmnażania się kotów pozwalają uniknąć zawodów i przykrych niespodzianek. Chodzi bowiem o to, aby kotka zachodził a w ciążę bez szkody dla swojego organizmu, a otrzymany przychówek był zdrowy i wartościowy. Warto więc poznać cykl płciowy tych zwierząt, co zresztą może się przydać również wszystkim tym właścicielom kotów, którzy chcieliby uniknąć przychówku.

Poznawszy cykl płciowy można się zorientować, w jakim momencie należy zapobiegać spotykaniu się kotki z kolegami kocurami. Zwierzęta można dopuszczać do rozrodu dopiero wtedy, gdy osiągną pełną dojrzałość fizyczną, a więc w wieku przekraczającym 12 miesięcy. Przepisy PZF mówią o 10 miesiącach zakładając jednocześnie możliwość obniżenia tego wieku na podstawie zaświadczenia lekarza weterynarii potwierdzającego uporczywość młodzieńczych rui kotki.

W przypadku hodowli nie można sztywno trzymać się zasady, że koty osiągają pełną dojrzałość w wieku 18 miesięcy i dopiero wtedy mogą zostać dopuszczone do rozrodu. Dużą rolę odgrywają właściwości indywidualne, które mogą zależeć również od cech danej rasy. Na przykład koty długowłose dojrzewają później niż krótkowłose. Kotki nie powinno się dopuszczać do samca częściej niż dwa razy w roku. Jeżeli chcemy, aby miała ona piękną okrywę, to trzeba ją dopuścić do kocura raz w roku na wiosnę. Częsty rozpłód ma znaczenie tylko w hodowlach kotów rasowych, gdy chodzi o uzyskanie cennych kociąt.
W hodowli amatorskiej rozpłód jest kłopotliwy.

Ruja

W razie braku samca ruja u kotek trwa 9-10 dni. Po pokryciu kończy się drugiego lub trzeciego dnia. Obecność samca w tym samym domu może przedłużyć okres rui u kotki. Owulacja (jajeczkowanie) u kotów jest prowokowana, a więc dojrzałe do zapłodnienia komórki jajowe wydzielają się z pęcherzyków Graafa w jajnikach dopiero po kopulacji. Jeśli nie dojdzie do kopulacji, nie nastąpi owulacja i po pewnym okresie u kotki ponownie pojawi się popęd płciowy. Przedziału czasowego okresu uspokojenia nie można jednoznacznie określić. U kotów pospolitych raczej rzadko nie dochodzi do zapłodnienia, ale jeśli do niego nie dojdzie, co może się zdarzyć u pierwiastek tak kota pospolitego, jak i kota rasowego, wówczas o kolejnej rui mogą decydować nawet uwarunkowania atmosferyczne (ciśnienie, temperatura, nasłonecznienie).

W przypadku kotów rasowych o częstotliwości występowania rui decyduje również pochodzenie danej rasy i tak np. u kotów pochodzenia orientalnego ruje występują wyraźnie częściej niż u kotów o innym pochodzeniu. Doświadczenie pokazuje, że u kotów wolno żyjących ruje występują rzadziej, co ma związek z ogólnymi warunkami bytowania. Obecnie istnieje możliwość dość dokładnego ustalenia terminu kolejnej rui na podstawie badania próbki krwi.

Ruja objawia się charakterystycznym zachowaniem się samic. Jest to odmienne, głośne miauczenie przechodzące niemal w wycie, czemu często towarzyszy wychylenie ciała do przodu i skierowanie głowy ku dołowi. Można odnieść wrażenie, że z kotką dzieje się coś strasznego, a jest to po prostu przywoływanie samca. Ponadto kotka ociera się o różne przedmioty, tarza się po podłodze, kanapach itd., charakterystycznie unosi i odchyla do boku ogon, a zewnętrzne narządy płciowe są powiększone i zaczerwienione. Kotka w tym czasie, co rusz przyjmuje charakterystyczną postawę przypłaszczając się do podłogi i wysuwając w górę stawy skokowe tylnych kończyn, którymi wykonuje rytmiczne ruchy. Przy tym wszystkim kotka jest silnie podniecona i zaniepokojona.
U kotek żyjących na wolności objawy te występują w marcu i drugi raz w maju lub czerwcu. Natomiast u kotek rasowych ruja występuje, co 2-3 miesiące, a nawet częściej. Popęd płciowy u samców objawia się zazwyczaj później niż u kotek. Zachowują się one wówczas także odmiennie. Starają się wydostać z domu i charakterystycznym pomrukiwaniem i pomiałkiwaniem przywołują kotki. Często obsikują różne przedmioty moczem o niezwykle przenikliwej i przykrej woni wywołanej dużą zawartością związków ketonowych.

Krycie

Kotkę należy dostarczyć do mieszkania samca. Samiec w znanym sobie miejscu lepiej się czuje i może skoncentrować uwagę na samicy. Natomiast przeniesiony do innego pomieszczenia najpierw zapoznaje się z nowym otoczeniem. Wbrew pewnemu dziwnemu przekonaniu, kotka, której jednorazowym partnerem był kot nierasowy, w następnym miocie, po pokryciu samcem rasowym, urodzi kocięta rasowe. W normalnym przypadku kotkę wystarczy pozostawić z samcem na jedną dobę, co w zupełności wystarczy, aby została kilkakrotnie pokryta. Wyjątek mogą stanowić kotki, które nie były jeszcze dopuszczane. Kopulacja kończy się przenikliwym krzykiem kotki, parskaniem, a nawet walką.
Do niespokojnej kotki należy dopuszczać doświadczonego rozpłodnika, ponieważ młody kot widząc agresywne zachowanie kotki może nie odważyć się na jej pokrycie. Do kotek starszych należy dopuszczać kota młodego.

Zdarza się, że u ciężarnej kotki pojawia się ruja, w czasie której z pęcherzyka Graafa wydostaje się komórka jajowa. W tym czasie wynikiem krycia może być zapłodnienie kolejnego jaja powodujące rozwój płodu. To zjawisko nazywa się nadpłodnieniem.
Jest to możliwe tylko we wczesnym okresie ciąży, gdy rogi macicy nie są jeszcze wypełnione kosmówką. Przy nadpłodnieniu zwykle rozwija się pierwszy płód, drugi zaś zamiera i zostaje wydalony podczas porodu. Czasem następuje rozwój obu płodów i wówczas drugi rodzi się pewien czas po pierwszym. Obserwowaliśmy takie przypadki u naszej kotki „wychodzącej”. Raz zaobserwowaliśmy nawet taki przypadek, że kotka powiła troje kociąt kociąt w kilkudniowych odstępach. Cała „akcja” trwała dwa tygodnie. Jednak niekiedy pokrycie kotki w okresie ciąży powoduje poronienie.

Jeżeli w okresie rui nastąpi pokrycie, zwykle po 30-50 godzinach (ok. dwóch dni) następuje owulacja. W ciągu 95-100 godzin komórki jajowe, na ogół w liczbie 4-6, przechodzą z pęcherzyków Graafa przez jajowody, gdzie następuje ich zapłodnienie, do rogów macicy.